Vatandaşlığın sonradan kazanılması Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun ikinci bölümünde 9-22 maddeleri arasında düzenlenmiştir. Kanun koyucu, sonradan kazanılan vatandaşlığın “yetkili makam kararı ile kazanma”, “evlat edinilme yolu ile kazanma” ve “seçme hakkının kullanılması yolu ile kazanma” halleri olmak üzere üç şekilde olacağına hükmetmiştir.
Makale konumuzu oluşturan “yetkili makam kararı” ile vatandaşlığın kazanılmasını TVK’da “genel olarak” Türk vatandaşlığının kazanılması ve “istisnai olarak” Türk vatandaşlığının kazanılması olmak üzere iki ayrı halde düzenlenmiştir. Her iki hal için de ortak olan husus Türk vatandaşlığının kazanılmasında yetkili makamın takdir hakkının bulunmasıdır.
A.) Genel Yolla Türk Vatandaşlığının Kazanılması
Türk vatandaşlığının yetkili makam kararı ile kazanılmasının olağan yolu, adî telsik kavramıyla da ifade edilen genel yoldur. Zira vatandaşlığın yetkili makam kararı ile kazanılmasında esas alınan TVK’daki diğer yollar, yabancının belirli özelliklere sahip olması ihtimallerinde uygulama bulmaktadır. Türk vatandaşlığına daha önce hiç hak kazanmamış ve Türk vatandaşlığını diğer yollarla kazanma şartlarını taşımayan bir yabancı, vatandaşlık başvurusunu kural olarak genel yoldan yapabilir.
Vatandaşlığın yetkili makam kararıyla genel yoldan kazanılması çerçevesinde, yabancının TVK md. 11’de aranan şartları başvuru tarihinde sağlaması gerekmektedir. Bununla birlikte, söz konusu şartların mevcudiyeti, yabancının Türk vatandaşlığına mutlak surette alınacağı anlamına gelmez. Nitekim TVK md. 10’da Türk vatandaşlığının kazanılmasında kanunda aranan şartları taşımanın, vatandaşlığın kazanılmasında kişiye mutlak bir hak sağlamayacağı hükme bağlanmıştır. Bu bakımdan, bir yabancının yetkili makam kararıyla genel yoldan vatandaşlık kazanması, kanunî şartların varlığının Vatandaşlık Başvuru İnceleme Komisyonu tarafından tespitinden sonra yetkili makamın takdiri ile mümkün olabilecektir.
Kanun koyucu, yetkili makam kararıyla genel yoldan vatandaşlığın kazanılmasında sekiz kanunî şart aramaktadır (TVK md. 11). Buna göre, vatandaşlık başvurusunda bulunan kişinin,
– kendi millî kanununa, vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olması,
– başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye’de kesintisiz beş yıl ikamet etmesi,
– Türkiye’de yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etmesi,
– genel sağlık bakımından tehlike teşkil eden bir hastalığı bulunmaması,
– iyi ahlâk sahibi olması,
– yeteri kadar Türkçe konuşabilmesi,
– Türkiye’de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olması,
– millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hâli bulunmaması
gerekir. Söz konusu sekiz şarta Bakanlar Kurulu’nun takdir yetkisinde olmak üzere bir şart daha ilâve edilebilecektir.
Başvuru Usulü
Başvurular yerleşim yerinin bulunduğu valiliğe bizzat veya bu hakkın kullanılmasına ilişkin özel vekâletname ile yapılır. Posta yoluyla yapılan müracaatlar kabul edilmez.
Ergin olmayan veya ayırt etme gücünden yoksun bulunan kişilerin vatandaşlıkla ilgili başvuruları veli ya da vasileri tarafından yapılır.
Müracaat ve işlemlerde yabancı kimlik numarası esas alınır.
Başvuru tarihi olarak kişinin form dilekçesinin müracaat makamınca evrak kaydına alındığı tarih esas alınır.
Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancı, aranan ikamet süresi içinde toplam altı ayı geçmemek üzere Türkiye dışında bulunabilir. Türkiye dışında geçirilen toplam altı ayı geçmeyen süre, öngörülen ikamet süresi içinde değerlendirilir.
Yabancının ikamet süresi içinde toplam altı aydan fazlasını Türkiye dışında geçirmesi ya da geçerli ikamet izni olmaksızın veya ikamet izni almadan altı aydan fazla Türkiye’de bulunması ikamet süresini keser ve bu tarihten önceki ikamet süreleri dikkate alınmaz.
Yasal ikamet izni olmaksızın veya yasal olmakla birlikte Türkiye’de yerleşme niyetini göstermeyen; sığınma veya iltica başvuru sahibi, sığınmacı, öğrenim, turistik, öğrenim gören çocuğuna refakat, tedavi gibi amaçlarla alınan ikamet tezkeresiyle ya da diplomatik veya konsüller ayrıcalıkla bağışıklık sağlayan yabancı misyon personeli kimlik kartıyla Türkiye’de ikamet edilmesi Türk vatandaşlığının kazanılmasında geçerli ikamet olarak kabul edilmez.
Başvuru formu:
https://www.nvi.gov.tr/PublishingImages/Lists/PageContents/EditForm/Vat-3_Genel_Kazanma.pdf
B.) İstisnai Yolla Türk Vatandaşlığının Kazanılması
Vatandaşlık Kanunu, yetkili makam kararıyla Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen bazı nitelikli yabancıların, genel yolla vatandaşlığın kazanılabilmesi için gerekli olan 11. Maddede saydığı şartları taşımaksızın Türk vatandaşlığına “istisnai yolla” alınabileceğini düzenlemiştir.
Bu özel nitelikteki yabancıların sahip olmaları gereken tek şart, milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hallerinin bulunmamasıdır. Bunun dışında 11. Maddede belirtilen hiçbir şart “istisnai yolla” Türk vatandaşlığının kazanan kişilerde aranmaz.
Kanunun 12. Maddesine göre;Türk vatandaşlığını istisnai yolla kazanabilecek kişiler beş grup halinde sayılmıştır. Bu kişiler şunlardır:
1.) Türkiye’ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif,kültürel, sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen ve ilgilibakanlıklarca haklarında gerekçeli teklifte bulunulan kişiler
TVK m.12 kapsamında düzenlenen ilk grubu oluşturan bu yabancıların Türk vatandaşlığını kazanabilmesi için öncelikle ilgili Bakanlığın İçişleri Bakanlığına gerekçeli teklifte bulunarak söz konusu kişilerin genel yolla vatandaşlığa alınma şartları aranmadan ‘olağanüstü’ bir karar ile vatandaşlığa alınmaları için geçerli olan sebepleri belirtmeleri gerekir. İçişleri Bakanlığı ise durumunu uygun bulduklarını Cumhurbaşkanına bildirecektir. TVK’da düzenlenme şekliyle bu gruba dâhil olan yabancıların, en baştan, vatandaşlık talebinde bulunurken, bir vatandaş olarak Türk Devletine ve milletine faydası olacağı kabul edildiği ifade edilmiştir.
2.) Türkiye’de çalışmayan ancak Cumhurbaşkanınca belirlenecek kapsam ve tutarda yatırım yapacaklar
TVK m.12/1-b bendi kapsamında istisnai haller kapsamında Türk vatandaşlığını kazanabilecek ilk grup, “Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 31. maddesinin birinci fıkrasının (j) bendi uyarınca ikamet izni alanlar”dır.
Türkiye’de çalışmayan ancak Cumhurbaşkanınca belirlenecek kapsam ve tutarda yatırım yapacaklar ile bunların yabancı eşi, kendisinin ve eşinin ergin olmayan veya bağımlı yabancı çocuğu YUKK m.31/1-j bendi gereği kısa dönem ikamet izni alabilecek yabancılardan olsa da, bu yabancıların kısa dönem ikamet izni alabilmesi için ayrıca hem YUKK’ta ve Uygulama Yönetmeliğinde genel olarak ikamet izni başvurusu ile iznin verilmesi ile ilgili hükümlerde yer alan şartlara hem de yine adı geçen mevzuatta düzenlenen kısa dönem ikamet izni başvurusu ile ilgili şartlarauymaları da gerekmektedir.
Yatırım şartını yerine getiren yabancıların TVK m.12/1-b kapsamında istisnai yolla Türk vatandaşlığını kazanabilmeleri için İçişleri Bakanlığı tarafından bu yabancıların Türk vatandaşlığını kazanmaları yönünde teklifte bulunulması ve Cumhurbaşkanı kararı gerekecektir.
3.) Turkuaz kart sahibi yabancılar
6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’nun (UİK) Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 12. Maddesinde yaptığı değişiklik uyarınca, Turkuaz kart sahibi yabancılar ve bunların yabancı eşi, kendisinin ve eşinin ergin olmayan veya bağımlı yabancı çocuğu talepleri halinde istisnai yoldan Türk vatandaşlığını kazanabilecektir.
Kimlerin Turkuaz kart sahibi olabileceği ve bu kartın sahibine sağladığı haklar 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’nun 11. Maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre,uluslararası işgücü politikası doğrultusunda; eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi ile Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu önerileri ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca belirlenen usul ve esaslara göre başvurusu uygun görülen yabancılara verilir. Turkuaz Kart, ilk üç yılı geçiş süresi olmak kaydıyla verilecek ve geçiş süresi içinde Bakanlıkça iptal edilmeyen Turkuaz Kartta yer alan geçiş süresi kaydı, yabancının başvurusu hâlinde kaldırılarak süresiz Turkuaz Kart verilir (m.11/2). Böylece, süresiz ikamet izni ve süresiz çalışma izninden de faydalanan Turkuaz kart sahibi yabancılara istisnai yoldan Türk vatandaşlığını kazanma hakkı sağlanmış bulunmaktadır.
4.) Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler
TVK Tasarısı ile ilgili İçişleri Komisyonu Raporunda, “vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler,” ibaresinin muğlak olduğu ve açıklığa kavuşturulması gerektiği belirtilmiş ve cevaben söz konusu ifadenin suiistimalinin engellenmesi amacıyla gerekli açıklamanın alt düzenlemelerde yapılacağı ifade edilmiştir.
Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından TVK’nın uygulanması hususunda yapılan açıklamaya göre‘zaruret’ uluslararası ilişkilerin gerekliliği ve ülkemizin menfaati veyaherhangi bir sebepten kaynaklanabilir ve zaruretin tespiti Cumhurbaşkanı tarafından yapılır.
Örneğin, hayatlarının devamı Türk vatandaşlığını kazanan aile fertlerine bağlı olan ergin ancak ayırt etme gücüne sahip olmayan kişilerin; Türk vatandaşlığını kazanan ana ya da babasının velayeti altında olmadığı için onlarla birlikte işlem görmeyen ancak daha sonra Türk vatandaşlığını kazanan ana ya da babasının velayeti altına verilen ergin olmayan çocukları; uluslararası ilişkilerin gerekliliği gerekçeleriyle mültecilerin ve vatansızların; göçmen olarak kabul edilen kişilerin eşlerinin bu bent kapsamında vatandaşlığa alınabileceği ve yine bu bendin TVK’da sehven düzenlenmesi ihmal edilen kişilerin vatandaşlığa alınmasında bu bendin kullanılabileceği ifade edilmektedir.
5.) Göçmen olarak kabul edilen kişiler
Türk vatandaşlığını istisnai haller kapsamında kazanabilecek olan son grup, TVK m.12/1-d bendi uyarınca Türkiye’ye göçmen olarak kabul edilen yabancılardır.
Hangi yabancılara göçmen statüsü verileceği 2006 tarihli 5543 sayılı İskân Kanunu’nda düzenlenmiştir. Buna göre, Türk soyundan ve Türk kültürüne bağlı olup, yerleşmek amacıyla tek başına veya toplu halde Türkiye’ye gelip bu Kanun gereğince kabul olunanlardır (m.3/1-d). Göçmen olarak kabul edilen yabancılar, Vatandaşlık Kanunu’na göre milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel hallerinin de bulunmaması şartıyla istisnai yolla Türk vatandaşlığını kazanabileceklerdir.
Göçmen olarak kabul edilen kişilerin Türk vatandaşlığına kabulüne ilişkin ikinci bir imkân da İskân Kanunu hükümlerine göre bu kişilere tanınan haktır. Buna göre, “Özel kanunlarla yurdumuza getirilen iskânlı göçmenler, Türkiye sınırlarından girdikten sonra geçici veya kesin iskânları için belirlenen yerlerin; serbest göçmenler ise yerleştikleri yerlerin en büyük mülki amirine müracaatla kendileri ve aile fertleri için “Vatandaşlığa Girme Beyannamesi’ni imzalayarak, iki yıl için geçerli olan ve geçici kimlik belgesi olarak kullanılan “Göçmen Belgesi” almaya mecburdur (m.8/3).
Göçmen olarak kabul edilenler, gerekli işlemlerin ilgili kuruluşlarca tamamlanmasından sonra, küçükler; ana ve babalarına, ana veya babaları yoksa kan ve kayın hısımlarına bağlı tutularak, kimsesiz gelen küçükler ise yaşlarına bakılmaksızın Cumhurbaşkanı kararıyla vatandaşlığa alınırlar.
Başvuru usulü
Bakanlığın yazılı talimatı üzerine Türk vatandaşlığını istisnai olarak kazanması teklif edilen yabancı hakkında yurt içinde yerleşim yerinin bulunduğu valilik, yurt dışında ise dış temsilciliklerimiz tarafından başvuru belgelerinden oluşan vatandaşlık dosyası düzenlenir.
Posta yoluyla yapılan müracaatlar kabul edilmez.
Ergin olmayan veya ayırt etme gücünden yoksun bulunan kişilerin vatandaşlıkla ilgili başvuruları veli ya da vasileri tarafından yapılır.
Başvuru tarihi olarak kişinin form dilekçesinin müracaat makamınca evrak kaydına alındığı tarih esas alınır.
Yabancı makamlarca verilmiş olan resmi belgelerin tasdik işlemleri Nüfus Hizmetleri Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmeliğin 167 nci maddesine göre yapılır.
Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancıların başvuru sırasında ibraz ettikleri yabancı makamlardan alınan diploma, pasaport gibi belgelerin Türkçe tercümeli ve noter tasdikli olması yeterlidir.
Gerekli görülen hallerde ikamet tezkerelerinin aslına uygunluğunun tasdiki il müdürlüklerince de yapılabilir.
Başvuru formu:
https://www.nvi.gov.tr/PublishingImages/Lists/PageContents/NewForm/Vat-4_Istisnai_Olarak_Kazanma.pdf
İstisnai yolla Türk vatandaşlığının kazanılmasında karar verecek olan yetkili kişi Cumhurbaşkanıdır. Milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından vatandaşlığa alınmasında engel bir hali bulunmayan yabancının “istisnai yolla” vatandaşlığa alınmasının teklifini yapacak olan makam ise İçişleri Bakanlığıdır.
Av. Begüm GÜREL (LL.M.)
KAYNAKÇA
- Erdem Bahadır,Türk Vatandaşlık Hukuku, İstanbul, Beta Yayıncılık, 6. Bası, 2017.
2.nvi.gov.tr/hizmetlerimiz/vatandaslik-hizmetleri/sonradan-türk-vatandaşlığının-kazanılması